به نام خدا
یکی از سرگرمی‌های دوران کرونا، کتاب خواندن یا گوش دادن به کتاب بوده است، این را فقط ما نمی‌گوییم بلکه آمار کتابخوانی در کشور هم این موضوع را روشن می‌کند که طی چند ماهی که با کرونا درگیر هستیم و مردم قرنطینه خانگی را برای خود انتخاب کرده‌اند تا از شر این ویروس کوچک و منحوس در امان باشند، کتاب را به‌عنوان یکی از همنشین‌های خود انتخاب کرده‌اند تا بتوانند در این قرنطینه خانگی خود را سرگرم کنند. در این گزارش نمی‌خواهیم به پرفروش‌ترین کتاب‌ها در ایران بپردازیم بلکه می‌خواهیم بدانیم مردم دنیا در دوران کرونا، چقدر کتاب خواندند و چه کتاب‌هایی را خواندند. آمار و اطلاعاتی داشته باشیم از کتابفروشی‌های سراسر دنیا، تا بدانیم آنها در این روزها چه کاری انجام داده‌اند. آمار جالبی در دنیا در این ایام برای کتابخوانی وجود دارد و همین موضوع باعث شده است کتابخوانی حدود ۷۰ درصد رشد پیدا کند و نکته مهم اینکه ۹۸ درصد نحوه خرید این کتاب‌ها به‌صورت اینترنتی بوده است. این گزارش که آماری مهم از کتابخوانی در دنیا می‌دهد را از دست ندهید.
آمار کتابخوانی کرونایی از آمریکا تا اروپا و روسیه
از اسفندماه سال گذشته که دیگر کرونا در همه دنیا جای خود را باز کرد و مردم را به سمت خانه‌نشینی سوق داد، همه کسب‌وکارها مجبور به تعطیل کردن فعالیت‌شان شدند. این مساله در فروش کتاب هم تاثیرگذار بود.سایت آمازون که یکی از سایت‌های آنلاین فروش کتاب است، درباره فروش کتاب در دنیا در روزهای ابتدایی ورود این ویروس گزارش داده است: «انگار که مردم گیج بودند، نمی‌دانستند چه اتفاقی افتاده، حتی ناشران هم از این اتفاق دچار شوک شده بودند. در هفته منتهی به نیمه فروردین‌ماه (مارس) سال جاری، تنها ۶ عنوان جدید در فهرست ۵۰ عنوان کتاب پرفروش بازار قرار داشته و کرونا به بحرانی تازه برای تولید و حمایت از انتشار آثار تازه و به‌اصطلاح جا انداختن آن در بازار و معرفی مطلوبش تبدیل شده است. در همین زمینه مجموع فروش ناشران جهان در سه‌ماهه ابتدای سال جاری میلادی نسبت به سال قبل با هفت‌درصد کاهش همراه شده است. موسسه انتشارات جان‌وایلی از پیش‌بینی کاهش درآمد ۵۰میلیون دلاری برای سال مالی منتهی به آوریل آینده خود خبر داده و گفته درآمدش در این‌بازه بدون احتساب مالیات و خروجی‌های مشابه کمتر از ۲۵میلیون دلار خواهد بود. همین موضوع نیز این بنگاه بزرگ نشر را برای انتشار عنوان‌های تازه خود طی روزهای آتی با حساسیت بیشتری مواجه کرده است.»
نکته دیگر درمورد آمار کتابخوانی در آمریکا این است که درحالی که شیوع کرونا در آمریکا اقتصاد این کشور را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده است، بازار نشر این کشور در مقایسه با ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ رشدی ۲.۸ درصدی را تجربه کرد. آمار رسمی نشان می‌دهد ۶ ماهه نخست سال ۲۰۲۰ فروش کتاب برابر ۳۲۲.۱ میلیون دلار بوده که در مقایسه با همین بازه زمانی در سال ۲۰۱۹ که برابر ۳۱۳.۵ میلیون دلار بود، این رشد را ثبت کرده است .این رشد از آنجا ناشی شده که کتاب‌های غیرداستانی مختص کودکان با فروش بیشتری روبه‌رو شدند و والدین سعی کردند با خرید این کتاب‌ها، به آموزش کودکان که از ماه مارس با بسته شدن مدرسه‌ها در خانه ماندند، کمک کنند. در عین حال به‌دنبال رشد مبارزات مدنی و اعتراض‌ها به قتل جورج فلوید در اواخر ماه می (خرداد) فروش کتاب‌های مرتبط با مسائل نژادی و نژادپرستی و جنبش‌های مدنی در آمریکا افزایش یافت. آمار نشان می‌دهد بخش کتاب‌های غیرداستانی کودکان و نوجوانان بیشترین رشد را داشته که برابر با ۵.۲۵ درصد در مقایسه با سال ۲۰۱۹ است. در بخش کتاب‌های غیرداستانی آموزشی در بخش آموزش زبان نیز بیشترین افزایش فروش مشاهده شد که برابر با ۹.۶۴ درصد بود و تعداد نسخه‌های کتاب فروخته‌شده در این بخش ۴۱.۲ درصد افزایش یافت .با این حال در بخش داستانی کودک و نوجوان نیز افزایش فروش مشاهده شد و ۱.۷ درصد نسبت به سال پیش فروش کتاب در این بخش بالا رفت. در این بخش بیشترین آمار افزایش مربوط به بخش داستان‌های کلاسیک بود که ۱۱درصد بود.
روزنامه گاردین هم در اواخر تیرماه با ارائه گزارشی درمورد کتابخوانی در انگلستان نوشته است: «تنها در هفته گذشته (اواخر تیرماه) سه‌میلیون و ۸۰۰ هزار کتاب چاپی در انگلیس به فروش رفت که درآمدی برابر با ۳۲میلیون و ۶۰۰ هزار پوند برای صنعت نشر این کشور به همراه داشت. این درحالی است که مردم این کشور اروپایی سال گذشته در یک بازه زمانی مشابه درمجموع تنها سه‌میلیون و یکصدهزار جلد کتاب خریداری کردند. علاقه‌مندان به کتاب در انگلیس پس از ماه‌ها قرنطینه خانگی به پر کردن کتابخانه‌هایشان از کتاب‌های جدید به‌ویژه رمان‌های جنایی روی آورده‌اند. فروش این دست از رمان‌ها در سه هفته‌ای که کتابفروشی‌ها اجازه بازگشایی پیدا کرده‌اند، حسابی رونق داشته است. به نقل از موسسه نیلسون که بازار کتاب انگلستان را رصد می‌کند، فروش کتاب‌های چاپی در این سه هفته در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال ۲۰۱۹، ۱۹ درصد افزایش داشته است.»نتایج نظرسنجی‌های موسسه نیلسون از هزار شهروند بزرگسال انگلیسی از افزایش میزان مطالعه در دوره قرنطینه و خانه‌نشینی حکایت دارد. قبل از ۲۳ مارس (۴ فروردین ۹۹) شهروندان انگلیسی در هفته به‌طور میانگین سه، چهار ساعت مطالعه داشتند اما با فرارسیدن ماه می (اواسط اردیبهشت ۹۹) ۷.۲ ساعت به این میانگین اضافه شد. اگرچه این آمار در اواسط ماه می کاهشی جزئی یافت اما بازهم نسبت به دوره پیش از قرنطینه بالاتر بود .با توجه به تعطیلی‌های اخیر کتابفروشی‌ها، موسسه نیلسون نمی‌تواند آمار دقیقی از میزان فروش کتاب در سه ماهه دوم سال جاری میلادی ارائه دهد اما براساس برآوردها، این میزان در پی شیوع کرونا در مقایسه با سال گذشته ۱۱درصد کاهش یافت اما با بازگشایی کتابفروشی‌ها از ۱۵ ژوئن (۲۶ خرداد)، بازار فروش کتاب‌های چاپی دراین کشور بار دیگر رونق گرفت.همچنین آژانس مطالعه بریتانیا (TRA) یک سازمان غیردولتی در این کشور در گزارشی جدید از آمار سرانه مطالعه می‌گوید شیوع ویروس کرونا و قرنطینه باعث شده نوجوانان نسبت به گذشته بیشتر کتاب بخوانند. این آژانس تحقیقاتی که در زمینه مطالعات ادبی و مراکز آموزشی و مطالعه در زمینه کتابخانه‌های عمومی فعالیت می‌کند، در گزارش خود به افزایش میزان مطالعه در این کشور اشاره می‌کند. طبق آمارهای ارائه‌شده توسط این آژانس از حدود دوهزار خانواده انگلیسی نظرسنجی شده و این نتیجه گرفته شده است که نوجوانان بین ۱۸ تا ۲۴ سال نسبت به سال گذشته بیشتر کتاب‌های غیردرسی مطالعه می‌کنند.براساس این گزارش حدود ۴۵ درصد از نوجوانان بریتانیایی داستان‌های کلاسیک و مستند غیر از کتاب‌های درسی را بیشتر مطالعه می‌کنند، درحالی که این رقم در سال گذشته بسیار کمتر بود. نکته جالب در این آمار افزایش علاقه نوجوانان به داستان‌های قدیمی درباره بیماری‌های همه‌گیر مثل رمان طاعون آلبر کامو است.
آژانس غیردولتی انگلیسی می‌گوید در ایام قرنطینه نسبت به دوره قبل از آن علاقه به داستان و رمان بین قشر نوجوان حدود ۱۳۰۰ درصد بوده است که رقمی عجیب محسوب می‌شود. پیش از این ناشران انگلیسی نیز از افزایش فروش این کتاب‌ها خبر داده بودند.
انتشارات پنگوئن اعلام کرده فروش رمان‌های کلاسیک چاپ‌شده در بریتانیا بیش از ۶۴درصد افزایش داشته است. دابی هیکس (Debbie Hicks) مدیر بخش خلاقیت آژانس مطالعه بریتانیا می‌گوید قرنطینه باعث افزایش کتابخوانی بین نوجوانان شده و چنین فرصتی به این زودی‌ها به دست نخواهد داد. وی اعتقاد دارد احتمالا در دوران پساکرونا نیز چنین افزایشی را در علاقه به داستان‌ها نیز شاهد خواهیم بود.
به گفته هیکس، آژانس بریتانیایی با راه‌اندازی هشتگ یک ساعت مطالعه در نظر دارد اواخر ماه آینده کتاب‌هایی برای مطالعه به خانواده‌ها پیشنهاد کند. براساس آمار ارائه‌شده از سوی شرکت انگلیسی Bookmate که مبتنی بر نظرسنجی این شرکت از بیش از سه میلیون خواننده خود است، اقبال روس‌ها به کتاب و کتابخوانی در بهار سال جاری میلادی (اوج دوران قرنطینه) نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۷درصد افزایش یافته است. آمار این توجه حتی دقیق‌تر نیز اعلام شده است به این صورت که اگر در بازه مربوطه سال گذشته متوسط کتابخوانی روس‌ها در روز ۵۸ دقیقه بوده است، در دوران قرنطینه با ۱۰درصد افزایش به ۶۸ دقیقه رسیده است، یعنی هر شهروند روس در دوران خانه‌نشینی حاصل از کرونا روزانه به‌طور متوسط بیش از یک ساعت کتاب خوانده است. از دیگر نتایج مطالعه میدانی و نظرسنجی Bookmate از کتابخوانی روس‌ها در ایام قرنطینه، تغییر در برخی عادات کتابخوانی آنهاست. به عنوان نمونه اگر در سال گذشته (و نیز دیگر سال‌های معمول گذشته) بیشترین زمان کتابخوانی شهروندان روس در ساعات آغازین و پایانی روز و در مسیر رفت و برگشت به محل کارشان بوده است در دوران قرنطینه این زمان به اوقات پایانی روز و نیمه‌های شب تغییر پیدا کرده است و اگر پیش از آن نوعا کتابخوان‌های روس در حال مسافرت‌های درون‌شهری – ایستاده یا نشسته – کتاب می‌خواندند، در دوران قرنطینه ۷۵ درصد پرسش‌شوندگان از کتابخوانی خود در شرایطی آسوده، لمیده بر مبل‌های راحتی، سخن گفته‌اند و فقط ۱۴ درصد به نشستن پشت میز و کتاب‌خواندن در شرایط رسمی اشاره کرده‌اند.
قرنطینه و کتابفروشی‌های دنیا
کتابفروشی‌های سراسر دنیا هم تحت‌تاثیر کرونا بودند و ضررهایی هم داشته‌اند، اما توانسته‌اند راه‌هایی را انتخاب کنند تا تهدیدهای این بحران به فرصت‌های خوبی بدل شوند. گاردین گزارشی را منتشر کرده است و با چند کتابفروش و ناشر در این مورد صحبت کرده که بخشی از آن را در این گزارش آورده‌ایم تا بدانیم آنها چه کاری انجام داده‌اند. جیمز دانت، مدیر کتابفروشی واتراستون واقع در انگلستان در این‌باره می‌گوید: «درآمد حاصل از فروش آنلاین تنها بخش کوچکی از درآمدی است که از فروشگاه‌های خود داشتیم اما خوشبختانه حالا مشتریان می‌بینند که بازار آنلاین کتاب انحصاری نیست.» استفن پیج، مدیر کتابفروش فیبر (Faber) نیز معتقد است باید از این شرایط مدلی حاصل شود که در آن زیست‌بوم فروش آنلاین جمعی‌تر است. با این حال ناشران درباره ورود به حیطه فروش مستقیم محتاطانه عمل می‌کنند. گروهی این ایده را به‌عنوان طرحی پیچیده و پرهزینه رد می‌کنند چون نمی‌خواهند آمازون را تحریک کنند. دیگران اما به‌طور غیررسمی تایید می‌کنند که این روزها این ایده بین اهالی صنعت نشر مطرح است. چهار، پنج سال گذشته صنعت نشر رونق خوبی داشته است. حسرتش را می‌خوریم اما خواندن و نوشتن هنوز وجود دارد. آثار اورجینال در این قرنطینه و خانه‌نشینی نیز خلق خواهد شد، همان‌طور که از دل بحران اقتصادی بیرون آمدند. جانی گلر، نماینده ادبی و مدیر آژانس Curtis Brown در اظهارنظری در این باره می‌گوید: «زمان این کار فرارسیده است. ۲۰سال است که از ناشران می‌پرسم چرا به حیطه فروش مستقیم ورود نمی‌کنند آن هم درحالی که داده‌ها، کلوب‌های کتابخوانی و وب‌سایت‌ها را در اختیار دارند. ناشران سابق بر این تنها ترجیح می‌دادند سرمایه‌شان را به شعبه‌های ضعیف‌تر تزریق کنند اما حالا مجبورند به این گزینه نیز فکر کنند. اگر شرایط به همین منوال ادامه پیدا کند، به این کار تن خواهند داد. تلویزیون که هزینه بیشتری دارد راه ارائه محتوا به مردم را پیدا کرده است.
صنعت نشر اما همچنان با همان الگویی که از سال ۱۹۲۰ داشته، به کار ادامه می‌دهد. وقتی رمان جدید تونی پارسونز بیرون آمد، امکان تحویل آن وجود نداشت اما همان روز یک بدمینتون از آمازون سفارش دادم که صبح روز بعد تحویل داده شد.» گلر درباره واکنش نویسندگان به تغییرات و ابهامات ناشی از بحران کرونا نیز می‌گوید: «خب برایش مجهزند. در واقع با همان خودانزوایی روبه‌رو هستند که همیشه تجربه می‌کنند. آنچه دشوار است، پیدا کردن موضوعی برای نوشتن است که به شرایط موجود مربوط باشد.» جرمی تراوتان از ناشران انتشارات مک‌میلان انگلستان نیز درباره فصل جدیدی که کرونا برای بازار کتاب به ارمغان آورده، می‌گوید: «در انتهای این تونل تاریک، نور است. کتابفروشی‌های مستقل در این مدت باورنکردنی ظاهر شدند و با اسکیت و دیگر ابزار به تحویل کتاب‌ها ادامه دادند. چیز خوبی که از این شرایط حاصل شده به زیست‌بوم بازار کتاب مربوط می‌شود. در شرایط عادی، مذاکرات معمولا تا رسیدن به بهترین معامله ممکن ادامه دارد، چیزی که می‌تواند پرتنش و دشوار باشد اما حالا ما با خرده‌فروشان و چاپخانه‌ها همکاری می‌کنیم تا از روبه راه بودن اوضاع‌شان مطمئن شویم و نویسندگان و نماینده‌های ادبی نیز درباره مسائلی چون پرداختی‌ها به‌طور خارق‌العاده‌ای باملاحظه هستند. به‌عنوان یک کمپانی فعال در صنعت نشر ما درباره آینده نگران نیستیم. بازار کتاب‌های پرمخاطب خیلی خوب است، در حوزه داستان‌های ادبی نیز وضعیت بد نیست. ما نیز چون دولت برآورد می‌کنیم که بازار کتاب در این سه ماه از سال ۷۰ درصد و در سه ماه سوم سال ۵۰ درصد افت داشته باشد اما براساس پیش‌بینی‌های ما در سه ماهه چهارم اوضاع به شرایط عادی نزدیک خواهد شد.»